Helena Fourment – uosobienie fetyszy Petera Paula Rubensa
Zrozpaczony 53-letni Paul Rubens pocieszenie po śmierci pierwszej żony znalazł się w pulchnych ramionach 16-letniej laleczki Heleny Fourment, córki antwerpskiego kupca dywanów, która „nie czerwieniła się widząc go z pędzlami w ręku”. Książę malarzy i malarz książąt ożenił się, bo celibat i wstrzemięźliwość nie pasowały do jego bujnego, malarskiego temperamentu. Helena to – na oko – 75 kg miękkiego, powabnego i rozrośniętego ciałka gotowego do kochania, czyli marzenie każdego faceta (owych czasów). Mistrz fetyszyzował ciało swej młodej żonki i bawił się nią jak lalką Barbie – rozbierał, ubierał, dawał zabawki i atrybuty (kapelusze, perły, strzały, wachlarze), bo ze wszystkim było jej do twarzy (Helena uchodziła za najpiękniejszą kobietę Antwerpii).
Trzy Gracje
Andromeda
Bathsheba
Uwielbienie dla jej urody eksplodowało na obrazach, malował więc ją jako swoją Minerwą, Betszebe, Zuzannę, Wenus. Obfitą urodą jednej Heleny obdzielił nawet wszystkie trzy Gracje – każdy najdzie coś dla siebie: podziwiamy brzuszek, piersi, łono, a z tyłu pupę jak u klaczy dwuletniej. Helena wniosła do tego małżeństwa nie tylko uosobienie wszystkich fetyszy Rubensa, którymi karmił się jako artysta, ale też zwykłą harmonię i radość codzienności.
Wenus w futrze
Venus at a Mirror
The Origin of the Milky Way
Źródła:
Dobrzycka Anna, Rubens, Wyd. Arkady, Warszawa 1960.
Neret Gilles, Erotyzm w malarstwie, Wyd. artystyczne i filmowe, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1996.
Wielcy Malarze, Ich życie, inspiracje i dzieło, Nr 63.
Na obrazie Pero, kochająca córka, która codziennie odwiedza w więzieniu swego starego ojca – skazańca. Cymon, skrępowany kajdanami, przykuty do ściany, w lochu czeka na śmierć głodową. Pero nie przemyci do celi ani jedzenia ani picia, ani pilnika, ale obejdzie system więziennictwa inaczej, bo pokarm ma przecież w sobie, wystarczą dobre chęci. Każdego dnia daje ojcu do ssania swą pierś. Dokarmia go mlekiem. Gdy strażnicy więzienni odkryli rodzaj menu i sposób podania potrawy, wzruszyli się głęboko miłością Pero do ojca i wypuszczono Cymona na wolność.
I wszystko dobrze się skończyło 🙂
Tyle mówi legenda (I wiek n.e.; opisana przez Valeriusa Maximusa, Factorum dictorumque memorabilum, libri IX).
A dziś? Dzieło perwersyjne, wzruszające, czy po prostu obleśne?
Lucian Freud (1922-2011) przez całe życie „miał pełne ręce roboty – ściskał w dłoni albo pędzel, albo penis”, albo kobiecą pierś – czasem nawet jednocześnie, bo szybkie numerki z modelką na stojąco, gdzieś pod ścianą pracowni bardzo sobie cenił nawet jako 80-latek. Zdawałoby się, że w tym wieku można mężczyźnie co najwyżej drewnianą laskę zrobić, a mocne bicie serca poczuć na widok listonosza z emeryturą, ale gdzie tam. Lucian do śmierci hipnotyzował kobiety erudycją, dowcipem, wdziękiem. Jego status społeczny też podnosił kobiece libido: w końcu to wnuk „tego Freuda”, ma 96 milionów funtów na koncie, sama Królowa Elżbieta grzecznie siedzi przed nim na krzesełku podczas pozowania, a supermodelka Kate Moss prezentuje mu nago ciążowy brzuch. 500 kochanek nie może się mylić: urokowi Luciana nie da się oprzeć.
Annabel and rattler
Night portrait face down
Pluto and the bateman sisters
Seks to jego dzika chuć, żywioł, głód. Zrobił oficjalnie 14 dzieci (nieoficjalnie 40). Gardził antykoncepcją; normalna sprawa, przecież zwierzęcy instynkt nie marnuje czasu gumki. Pewnego roku urodziło mu się troje dzieci i nie były to ani trojaczki, ani bliźniaki. Niektóre dzieci i wnuki poznały się dopiero przy jego łożu śmierci, w szpitalu. Wykorzystały okazję, drugiej może nie być.
„Moje serce jest francuskie, ale moja dupa jest międzynarodowa”– miała wyjaśnić francuska aktorka Arletty (wł. Léonie Bathiat, 1898 – 1992), gdy zarzucano jej romans z porucznikiem Luftwaffe. Poza tym, gdyby francuscy żołnierze spisali się lepiej i nie wpuścili Niemów do Francji, nie musiałaby z nimi sypiać. A z kimś przecież trzeba, bo apetyt na miłość i seks miała Arletty całkiem spory, za to żadnego patriotycznego powodu by go nie zaspokajać. Drogo kosztował ją jednak ten niemiecki romans z wrogiem ojczyzny – zapłaciła za niego więzieniem i 3 letnim bezrobociem, bo oskarżona o kolaborację dostała bana na występy aktorskie.
Arletty, córka praczki i górnika edukację pobierała w zakonnej szkole, gdzie uczono, że chrześcijański Bóg jest stwórcą wszechrzeczy. Dociekliwa Arletty spytała logicznie, kto w takim razie stworzył Boga, na co w odpowiedzi otrzymała siarczysty policzek, a wewnętrzny azymut wskazał jej drogę do ateizmu. Charakter, niezależność i cięty język pozostał w niej na zawsze: podczas II wojny nie grała w produkcjach niemieckiej wytwórni filmowej bynajmniej nie z pobudek patriotycznych, ale z braku ciekawego repertuaru, nie dbała o znajomości z ludźmi z branży, nie gwiazdorzyła, po prostu robiła swoje, czyli sporo grała. Pewne kwestie jej bohaterek mogłaby wypowiedzieć jako własne: „Jestem, jaka jestem. Lubię się podobać tym, którzy mi się podobają. To wszystko. Kiedy mam ochotę powiedzieć tak, nie mówię nie”. Pewnego wieczora czytała przed snem Szekspira a obudziła się niczym bohaterka szekspirowskiej tragedii – jako niewidoma. Infekcja spowodowana soczewkami kontaktowymi sprawiła, że przez ostatnie 26 lat życia była ślepa.
Winogrona namalowane na obrazach Zeuksisa (Ateny, V w. p.n.e.) wyglądały tak smakowicie, że ptaki zlatywały się, aby dziobać apetycznie namalowane kiście.
Zeuksis – artysta obrzydliwie bogaty i absolutnie przekonany o swoim geniuszu uznał, że nie ma na tym świecie pieniędzy, które by były odpowiednio wysoką stawką za jego obrazy,nie pozostało mu więc nic innego, jak rozdawać je za darmo. Malarz tego kalibru zabrał się za malowanie – kogóżby innego – najpiękniejszej kobiety wszech czasów, czyli Heleny Trojańskiej. Zaprosił w tym celu najładniejsze dziewczyny z okolicy na okazanie, aby je nago w obejrzeć, wybrać, co która ma najlepszego, aby z tego portret Heleny do kupy złożyć i w końcu namalować.
Ta anegdota przez wieki inspirowała innych artystów do malowania motywu Zeuksisa i jego modelek, a mnie do wyszukania wspomnień modelek i malarzy o tym, co dzieje się za zamkniętymi drzwiami pracowni artysty.
Renè Magritte_Attempting
W pracowni była ważniejsza od asystenta, a u studentów budziła respekt. – Jako student miałem zajęcia z rzeźby, na których pozowała Kramerowa – opowiada Piotr C. Kowalski. – W pewnej chwili profesorka wyszła, jej asystentka też. Była wiosna i każdy miał ochotę się urwać. W pewnej chwili Przemek Szymkowiak krzyknął:
– „Wiara, nikogo nie ma, spier…!’. I wtedy usłyszeliśmy nagą Kramerową, która stała na środku sali: – 'Ja wam, k…, spier…lę! A ja to nikt?! Rzeźbić!” – rozkazała.
Spojrzeliśmy na nią chyba po raz pierwszy jak na żywego człowieka. Nikt nie śmiał wyjść.
I tak, siedząc w Klubie Artystycznym i oczekując na ujrzenie pierwszej w życiu modelki, nagiej kobiety – byłem głęboko przeświadczony, że zaraz ujrzę żywy kształt równie doskonały jak Źródło Ingresa, ża zza kotary wypłynie po prostu anioł. Po chwili owa pani wyszła zza kotary. Ku memu przerażeniu uwolniony jej biust falując obijał się nieledwie o kolana. Takie przynajmniej odniosłem wrażenie. (Antoni Uniechowski o sobie i innych, 1961)
Strach przed egzaminem i trema, czy mi się uda dostać do profesora Lentza, okazały się płonne. Po minimalnych formalnościach i po wpłaceniu pewnej sumki woźny zaprowadził mnie po prostu do pracowni profesora. Udając, że modelka jest dla mnie chlebem powszednim, z wypiekami na twarzy wziąłem się do rysowania. (Jerzy Zaruba, Z pamiętnika bywalca, 1957)
Adolf Reich
Modelki nie lubiły pozować w naszej pracowni. Tichy ustawiał je w bardzo dziwnych pozycjach, przeważnie w półruchach, najbardziej męczących przy wielogodzinnym pozowaniu, tak że nieraz biedaczki mdlały w czasie seansu. (…) Ustawiał dziewczynę nagą, na czworakach, w dodatku w kapeluszu na głowie, albo tylko w pończochach czy w koronkowej halce. Przypuszczam, że nie myliliśmy się, posądzając staruszka o pewne perwersje. (Antoni Uniechowski o sobie i innych, 1961)
Po mszy studenci szli na zajęcia, ona też, spotykali się na sali po przeciwnych stronach. – Księdzu mówiła pani, czym się zajmuje? – dopytuję. – Pewnie, że mówiłam. Powiedział, że jeśli to moje powołanie i uczciwa praca, to nie grzech. To dla mnie ważne, bo gdyby powiedział inaczej, rzuciłabym pracę. Ludziom się wydaje, że siedzę sobie albo leżę i jeszcze mi płacą. A to przecież ciężka fizyczna praca i szacunek też mi się należy. (Pani Jola, modelka poznańskiej ASP od 22 lat; GW, Portrety kobiet, Iwona Torbicka „Jola naga”, 21.09.2010)
Naga kobieta jest w większości obrazów albo dekoracyjną plamą, albo konwencjonalną, znudzoną modelką – różowym, miękkim kawałkiem ciała, w którym nie drży życie i z którego nie promieniuje żywiołowa siła, stanowiąca oś bytu. (Stanisław Witkiewicz, Dziwny człowiek, 1902)
Gustavo Silva Nuñez
Gustave Courbet The painter’s studio
Artist and model in the studio Allan Douglas Davidson
Źródła:
Maria Poprzęcka, Akt polski, Edipresse Polska 2006
Francois Lebrette, Alain Schnapp, Historia starożytna w arcydziełach malarstwa, przeł. G. Majcher, Świat Książki, Warszawa 2009
Gazeta Wyborcza, Portrety kobiet, Iwona Torbicka „Jola naga”, 21.09.2010
